Davis Nguyễn chuyên giúp sinh viên năm cuối bắt đầu sự nghiệp tư vấn quản lý. Đó là ngành lâu nay vẫn trả lương cao: ngay cả trước đại dịch, một số công ty lớn nhất đã đưa ra mức lương cho sinh viên thường ở mốc sáu con số.
Tuy nhiên, trên thị trường hiện tại, khách hàng của Nguyễn rất thành công. “Họ quay lại tìm tôi và nói ‘Em được lời mời rất tốt từ hai chỗ’,” người sáng lập hãng tư vấn My Consulting Offer có trụ sở tại bang Georgia, Mỹ, giải thích. “Một chỗ đưa ra mức lương 120.000 đô la còn chỗ còn lại là 140.000 đô la. Môi trường ngày nay có nghĩa là sinh viên ra trường có thể kiếm được nhiều tiền hơn so với mấy năm trước.”
Tư vấn quản lý là một trong những ngành mà ngày càng nhiều sinh viên vừa ra trường xong là nhận được công việc với mức lương sáu con số – gói lương mà đa số mọi người sẽ không bao giờ thấy trong đời.
Ở các đại công ty công nghệ, các kỹ sư phần mềm mới vào nghề thường có mức lương như vậy.
Tại các ngân hàng lớn nhất, lương năm đầu cho các phân tích viên trong một số trường hợp đã vọt lên gần 30% – lương cơ bản là 110.000 đô la.
Tại các công ty luật lớn nhất London, một số luật sư vừa đạt chứng chỉ hành nghề bắt đầu sự nghiệp với mức lương 141.115 đô la.
Ông Nguyễn nói rằng “những bạn ở độ tuổi 20 kiếm được 100,000 đô la ngay từ đầu” ngày càng trở thành bình thường kể từ khi đại dịch xảy ra.
Thông thường, những bạn trẻ này đang bước vào các công ty nơi các nhân viên lúc đầu có lương thấp và phải làm việc chăm chỉ trong nhiều năm mới có được mức lương sáu con số.
Những công ty này lập luận đó là phản ứng trước nhu cầu thị trường: khủng hoảng tuyển dụng có nghĩa là đang có sự tranh giành nhân tài khốc liệt; nếu một công ty muốn có người giỏi nhất sẵn sàng làm việc nhiều giờ, họ phải trả mức lương cao.
Tuy nhiên, bên cạnh theo kịp mức lương thị trường, liệu việc ra mức lương khủng cho sinh viên mới ra trường có thực sự có lợi hay không, chẳng hạn khuyến khích họ làm việc nhiều giờ hơn hay củng cố đạo đức làm việc? Hay là nó sẽ dẫn đến hậu quả không mong muốn, cả cho những người trẻ có mức lương cao lẫn cho thị trường lao động?
‘Trông đợi lương cao’
Lương cho sinh viên mới ra trường đã tăng đều đặn trong nhiều năm. Theo dữ liệu năm 2021 từ tổ chức phi lợi nhuận Hoa Kỳ – Hiệp hội Quốc gia các Đại học và Giới chủ – mức lương khởi điểm cho một số nhân viên mới vào nghề trong một số ngành đã tăng vọt: ví dụ, mức lương trung bình cho sinh viên chuyên ngành máy tính đã tăng lên 72.173 đô – mức tăng 7% chỉ trong một năm.
Nicholas Bloom, giáo sư kinh tế tại Đại học Stanford, nói mức cầu lao động nhanh chóng vượt cung trong các ngành, nhất là công nghệ.
Ngành tài chính – vốn thường yêu cầu làm việc hơn 70 giờ trong tuần – cũng đã đẩy mức lương khởi điểm lên để chiêu dụ những ứng viên tốt nhất.
Vì vậy, trong hầu hết các trường hợp, sinh viên ra trường được cho mức lương sáu con số đơn giản chỉ vì đó là “công cụ tuyển dụng mất tác dụng” trong điều kiện thị trường lao động hiện tại, Rue Dooley, cố vấn kiến thức nhân sự của Hội Quản lý Nhân sự (SHRM), có trụ sở tại Mỹ, cho biết thêm.
“Người lao động muốn được chủ coi là tài sản quý giá,” Dooley nói. “Lao động trẻ nói họ trông đợi lương cao không chỉ vì họ muốn mà vì họ biết nhân tài đang thiếu và họ biết giá trị của họ.”
Điều này có nghĩa là một số nhân viên mới vào nghề có thể có được gói lương khủng trước cả khi họ ra trường. “Chúng tôi thường thấy các công ty tăng quy mô lên gấp đôi cứ sau 18 tháng, do đó lương của sinh viên tốt nghiệp đang bám sát thị trường,” Bloom nói thêm.
Trong công nghệ, các công ty khởi nghiệp nhỏ hiện phải trả lương cao hơn cho nhân viên mới vào nghề để bằng với các tập đoàn có chỗ đứng. Josh Brenner, giám đốc điều hành trang web tuyển dụng Hired, có trụ sở tại New York, cho biết giới chủ Mỹ trả cho nhân viên công nghệ năm đầu mức lương khởi điểm trung bình là 110.027 đô la.
Các sinh viên mà Nguyễn tư vấn thường kiếm được việc với mức lương cao hơn hơn mức lương của công việc tư vấn quản lý đầu tiên của chính ông. Ông tin đó là điều tốt.
“Lương khởi điểm sáu con số ngày nay đã tăng hàng chục năm nay,” ông nói. “Mức lương cao mở ra cơ hội cho những người mà nếu không sẽ không được lương cao như vậy, và nó không ăn vào lương của người từ đầu đã được trả lương thấp.”
Chiếc còng vàng – và những vấn đề khác
Mặc dù việc tăng lương sáu con số có nhiều mặt tốt, nhưng những gói khủng này có thể đi kèm với những hậu quả dần phát tác.
Trong một số trường hợp, những nhân viên này có thể thấy mình kẹt trong công việc họ ghét, nhất là nếu họ đã tạo dựng lối sống dựa trên việc kiếm được nhiều tiền – hiện tượng thường được gọi là ‘còng tay vàng’.
Ông Nguyễn nói mức lương như vậy cũng có thể làm lệch nhận thức của giới trẻ về tiền lương, ngăn họ theo đuổi sự nghiệp có ý nghĩa hơn. “Một số người cuối cùng có thể muốn chuyển sang đi dạy hoặc làm cho tổ chức phi lợi nhuận. Trước đây, họ bị giảm lương khoảng 50.000 đô. Giờ đây, mức giảm là gần 100.000 đô – nhiêu đó có thể đủ để họ không muốn nhảy việc.”
Mức lương khủng cũng có thể đè nặng lên tâm lý nhân viên trẻ. Nguyễn cho biết một số khách hàng của ông có thể thấy hoảng khi bắt đầu sự nghiệp với công việc được trả lương chót vót.
“Một số người xuất thân thu nhập thấp sẽ nghĩ, ‘Mình đã làm gì mà kiếm được nhiều tiền hơn bố mẹ?’ Nó có thể dẫn đến hội chứng kẻ mạo danh.”
Những người khác trong cùng công ty cũng có thể thấy tác động tiêu cực khi người mới vào được trả lương sáu con số không do dự. Ví dụ, nhân viên thâm niên có thể sừng sộ với các gói lương cho người mới – nhất là khi họ được trả ít hơn sinh viên mới ra trường, mặc dù họ là người có thâm niên. “Nó có thể dẫn đến vấn đề bất bình đẳng lương,” Dooley nói.
Ngoài ra, bản thân các công ty có thể không nhất thiết phải nhận được tương xứng với số tiền họ bỏ ra. Mặc dù mức lương trên trời có thể ‘mua’ được sự sẵn lòng làm thêm giờ không công của nhân viên, nó không nhất thiết đảm bảo đạo đức làm việc tốt hơn.
“Rủi ro là nhà tuyển dụng có trường hợp mặc định nhân viên có động lực làm việc vì lương cao, nhưng thực tế họ coi đó là hiển nhiên,” Tomas Chamorro, giáo sư tâm lý kinh doanh tại University College London, nói. “Họ thấy hài lòng với lương cao khi nhận việc, nhưng một khi bắt đầu làm việc, họ thường muốn nhiều hơn: tác động tâm lý của lương cao dần mất đi.”
‘Công việc phải nắm bắt khi có thể’
Với thị trường lao động như hiện nay, mức lương khởi điểm sáu con số có thể sẽ tiếp tục là chuyện bình thường trong một số ngành lương cao nhất định. Nhưng nó không có nhiều tác động lan tỏa đến những nhân viên mới đi làm trong các ngành ít danh giá hơn.
Thay vì đẩy lương lên cao khắp các ngành, mức lương sáu con số cho nhóm nhỏ nhân viên cực kỳ ưu tú lại thúc đẩy bất bình đẳng lương nhiều hơn.
“Những gì chúng ta đang thấy là bất bình đẳng gia tăng rõ ràng và khoảng cách không ngừng nới rộng,” Bloom nói. “Nếu bạn có bằng công nghệ thông tin, bạn có thể kiếm được 250.000 đô khi chưa tới 25 tuổi, trong khi nếu bạn nghỉ học lúc 16 tuổi, bạn có thể kiếm được 25.000 – mức chênh lệch gấp 10 lần.”
Khoảng cách có thể sẽ tiếp tục nới rộng khi thị trường lao động trở lại luật cung cầu. Bloom giải thích rằng lương thì thường tăng chứ gần như không hề giảm. Ví dụ, Nguyễn nói lương tư vấn quản lý từ lâu đã chống chịu sự khắc nghiệt của suy thoái kinh tế. “Chúng ta đã thấy tiền lương chống đỡ được nhiều chu kỳ kinh tế: các công ty lên kế hoạch và cơ cấu lại tiền lương, nhưng họ không bao giờ bỏ mức lương sáu con số.”
Do đó, với khả năng chống chọi những biến động của thị trường, mức lương mới ra trường sáu con số không chỉ ngày càng ăn sâu, nó còn có thể lên cao hơn. Và nếu việc làm ít đi do bình thường hóa thị trường lao động, mức lương này sẽ ngày càng ngoài tầm với hầu hết mọi người.
“Mức lương khởi điểm sáu con số sẽ vẫn còn đó và nếu tăng trưởng giảm xuống, nó có nghĩa là khó tìm được mức lương đó hơn,” Bloom nói. “Đó là những công việc cần nắm bắt nếu có thể cho số ít người.”
